Andreas Schelfhout

De kunstschilder, etser en lithograaf Andreas Schelfhout werd op 16 februari 1787 in Den Haag geboren als zoon van een lijstenmaker en vergulder uit Gent. Schelfhout heeft zich gedurende zijn leven met name toe op het maken van stadsgezichten en landschappen en wordt gezien als een voorloper van de Haagse School.

Toen zijn vader Jean-Baptiste Schelhout vanuit Gent (België) naar ’s -Gravenhage verhuisde en zich op 20 oktober 1788 inschreef bij het Sint Lucas Gilde, verstond de Haagse klerk zijn Gentse tongval niet en noteerde: Schilfhout. De Vlaming uit het Land van Maas had op zijn beurt geen kaas gegeten van het Haags accent en sindsdien noemt de familie zich maar Schelfhout.

Jean-Baptiste kon op die herfstige dag niet bevroeden dat hij door deze inschrijving de grondlegger zou zijn van een geslacht van kunstschilders en kunsthandelaren op het hoogste niveau tot aan de dag van vandaag.

Op een tentoonstelling in Den Haag in 1811 trok zoon Andreas met drie kleine schilderijtjes de bijzondere aandacht van het publiek, een aandacht die hij tot zijn dood wist vast te houden met uitzonderlijk begaafd gemaakte schilderijen, aquarellen, etsen en tekenwerk.

Schelfhout leerde schilderen bij Joh. H.A.A. Breckenheijmer, toneeldecorateur van de Haagse Schouwburg, een gegeven waar de laatste allerminst prat op ging. Schelfhouts werk werd aangekocht door koningen, keizers, graven en tsaren.

Tussen 1810 en 1860 is Nederland in de ban van de romantische schilderkunst. Stadsgezichten, historiestukken en stemmige, ongerepte natuurlandschappen zijn de belangrijkste onderwerpen. De romantische kunst is sterk nationalistisch van karakter. De ijsgezichten van Andreas Schelfhout gelden nog steeds als het prototype van het Nederlandse landschap in de winter. Bevroren rivierlandschappen gestoffeerd met molens, schaatsende mensen en koek-en-zopie. Schelfhout was een meester in het schilderen van ijs. Met rake toets geeft hij schaatssporen in het ijs weer, met ijsblokken en schotsen op het ijs laat hij zien dat hij een meester is in de stofuitdrukking.

Andreas Schelfhout was tijdens zijn leven een gevierd kunstenaar. Hij hield een groot atelier waarin veel belangrijke (romantische) schilders werden opgeleid. Ook Johan Barthold Jongkind (1819-1891) werd rond 1838 opgeleid in het atelier van Andreas Schelfhout.

In 1848 schilderde hij in paleis Het Loo, op uitnodiging van Koning Willem III en hij nam Jongkind daar mee naar toe.

Gedurende een halve eeuw domineerde Schelfout de Nederlandse kunstwereld. Reeds in 1825 maakte hij zijn eerste strandgezicht en hij was daarmee Mesdag een slag voor. Veelal maakte hij voorstudies in waterverf. Schelfhout heeft meer dan duizend schilderijen gemaakt, waarmee hij vele malen een zilveren of gouden medaille of een eervolle vermelding in de wacht sleepte.

Tot de leerlingen van Schelfhout behoorden Charles Leickert L.J. Kleijn N.J. Roosenboom J.B. Jongkind, J.W. van Borselen en Wijnand Nuyen. Ook op Weissenbruch had hij een inspirerende invloed. Schelfhouts kleinzoon Lodewijk Schelfhout ( 1881-1983) was eveneens schilder en graficus. Sommige schilderijen van A. Schelfhout zijn gestoffeerd door de veeschilder P.G. van Os.

Landschapsschilders als Andreas Schelfhout en Barend Cornelis Koekkoek stonden dicht bij de Romantiek. De contacten die Schelfhout onderhield met de Franse en Duitse romantici hebben er wellicht toe geleid dat zijn schoonzoon en leerling Wijnand Nuyen (1813-1839) als voorbeeld van de Nederlandse Romantiek wordt aangemerkt.

Andreas Schelfhout was een gevierd kunstenaar, dichters (Wap en Bilderdijk) zongen zijn lof, alle gekroonde hoofden van Europa bezochten zijn atelier, hoge onderscheidingen, prijzen en oorkondes waren zijn deel en hij was aan het hof van koningin Sophie een graag geziene gast, ook al omdat hij een geboren grappenmaker was die feilloos Haagse typetjes kon neerzetten door moeiteloos over te schakelen van zijn zangerige, zachte Vlaams op plat-Haags en bijvoorbeeld een parodie kon geven op koning Willem III, een parodie waarom koningin Sophie kon schateren van het lachen.

De auteur van de beroemde ‘Camera Obscura’, Hildebrand {Nicolaas Beets) schreef een gedicht over de ‘winterstukken’ van Schelfhout:

Blaast Schelfhout van ’t bevlakte vlak*
De rijmkorst om den beukentak,
De sneeuwvlok over ’t boerendak,
Bevriest hij kreek en waterplassen,
Ofschoon de Kreeft u sproeten stak,
Gij liet u door zijn kunst verrassen,
En wederspraakt uw almanak.

Maar schoon hij tak en twijg ontblaar,
De lauwer groent den kunstenaar;
Die ook erkent geen wisslend jaar,
Maar schudt op de ijskorst, die hij bouwde,
Een kroon van blaadren, frisch en zwaar,
Die groen blijft bij de felste koude,
En bij de sneeuwvlok van zijn haar.

* ’t bevlakte vlak = zijn palet.

Een inderdaad ietwat vreemd gedicht, maar er valt de essentie uit te halen, dat Nicolaas Beets op winterlandschappen van Schelfhout bomen vol bladeren aantrof.

Schelfhouts werk is te zien in musea te Amsterdam (Rijksmuseum en Stedelijk Museum), Den Haag, Arnhem, Dordrecht, Enschedé, Groningen, Leiden, Rotterdam en Brussel.

bronvermelding: Kunstbus – info Schelfhout

Info: Scheen, Benezit, RKD